باسمه تعالی

تأثیر قرآن و احادیث در دیوان شهریار

زهرا خلفي (عضو هيأت علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد دزفول)

چکیده :

اندیشۀ تابان و تخیّل طرب انگیز استاد شهریار در آفرینش اشعار از نسیم سروربخش قرآن و سخنان ارزشمند مقرّبان درگاه الهی بهره مند گردیده است. او با توسّل به قرآن و تکیه به مقدّسات قدسی به شعرش اعتلا و قوّت و قدرت بخشیده است. غزل های سوزناک، قصیده و قطعه های رسا و استوار، رباعیات دلنشین و دوبیتی های شیوا که از سینۀ پُر صفا و سبز او برخاسته اند، محصول شرابی است که از ساغر سماوی قرآن و سخنان سایه گستر انسان های کامل نوشیده و مستفیض گشته است. ذهن زرخیز، رقّت قلب، احساسات لطیف و طبع سلیم او با تأثّرپذیری از نادره کلام وحی و انوار اندیشۀ مقرّبان حق، اشعاری شکوهمند آفریده که گوهرهایی گران مایه از تاج تابناک شعر و ادب ایران است.  

عواطف عمیق او با اعتقادات مذهبی عجین شده و تأویل و تفسیرش از قرآن با توسّل به مقدّسات مذهبی،
پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) و ائمّۀ اطهار، رایحه ی قدسی به شعرش بخشیده و از نسیم سروربخش سخنان الهی و مقرّبان درگاهش بهره ها جُسته است. کوشیده ام که دروازه دیوان او را گشوده و از میان هزار و هفتصد صفحه شعر که تراوشات شیوا و دلنشینی است از اندیشه ای شارق، تخیّلی شیوا و شکرریز و دلی شیدا و شورانگیز، شمّه ای از اشعاری را که به طور صریح به آیاتی از آیات گران قدر قرآن یا به مضمونی از مضامین ارزندۀ آن و یا به حدیثی از پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) اشاره می کند، در این تحقیق گردآوری نموده، به خواستاران سعادت حقیقی و جویندگان جواهر کمال تقدیم دارم تا مرواریدهای نفیس و معارف قرآن را که این استاد بلندپایه به رشته شعرش کشیده، آویزه گوش هوش خود قرار دهند، باشد که این وجیزه مقبول درگاه حق واقع گردد.

واژگان کلیدی : قرآن، آیه، سوره، دیوان شهریار، جلد اوّل، دوّم، سوّم

باسمه تعالی

اندیشه های اجتماعی و انسانی در شعر هوشنگ ابتهاج و قیصر امین پور

مقدّمه :

بحث گسترش انديشه‌هاي اجتماعي و گرايش به جامعه و مردمان معمولي و محروم را در انديشه و اشعار شاعران سنّتي و معاصر مي‌توان مورد بررسي قرار داد. پيام مردم‌گرايي و انديشۀ توده‌ گرايي و اعتماد به نظريّۀ تكامل اجتماعي و تمايلات انسان دوستانه از ديرگاه مورد توجّۀ شاعران ايران بوده است. موضوع اصلي اشعار اين شاعران، طرح نيازها و محروميّت‌هاي تودۀ مردم و دفاع از حقوق محرومان و رنجبران و مسايل اجتماعي موجود در جامعه مي‌باشد.

علاقه و اشتياق اين شاعران را به خواسته‌هاي تودۀ مردم و جريان‌هاي اجتماعي با بررسي اشعار آنان مي‌توان به خوبي احساس كرد و درك نمود. با وجود اين‌كه شعر و ادب در دوران گذشته، قبل از دورۀ مشروطه و عصر بيداري به گروه‌هاي محدود حاكم متعلّق بود و ارتباط مستقيم با دربار داشت، عدّه‌اي از شاعران پيشين به مسايل اجتماعي و امور اجتماع توجّۀ خاص نشان داده و اين مضامين را در اشعار خود بيان نموده‌اند.

اکثر شاعران معاصر نيز در اين مورد علاقه مندي وافر خود را به گرايش‌هاي اجتماعي نشان داده و موجب گرديده‌اند كه ادبيّاتي تحت عنوان ادبيّات كارگري، شعر نو حماسي و ادبيّات ملتزم به وجود آيد.

باسمه تعالی

تسبیح موجودات در نهج البلاغه

چکیده :

شگفتی های جهان طبیعت شاهکار بی نظیری است که اندیشمندان و ناظران را به اعجاب برانگیخته و آنان را به تسبیح و تسلیم در برابر آفریدگار زیبایی ها و بدایع نوظهور واداشته است. تمام عالم هستی در حال رکوع است و موجودات آسمانی و زمینی به ثنا و ستایش آن قادر مقتدر مشغولند. آیا جز این است که جن و انس برای پرستش آن یکتای یگانه آفریده شده اند؟ «و ما خَلَقتُ الجنَّ و الاِنسَ اِلّا لیَعبدونِ»

نهج البلاغه سرشار از تسبیح ها و ستایش های حضرت علی (ع) است. علی (ع) «حمد» را کلید یادآوری حق و دست اندیشه های بلند را از دامن کبریایی حق کوتاه می داند. عقول در راه یافتن اسرار آفرینش متحیّر می مانند و نیروهای آنها ناتوان و خسته می شود و پایان می گیرد.

خداوند از توصیف واصفان بالاتر است و زبانها از بیان وصفش الکن می گردند.

علی (ع) ستایش خدا را در ترازوی حق از همه چیز سنگین تر و برترین گنجی می داند که می توان ذخیره کرد. او از تسبیح عالم هستی در هر لحظه که شب فرا می رسد و پردۀ تاریکی آن فرو می افتد و هر زمان که ستاره ای طلوع و غروب می کند سخن می گوید.

«امید است موسیقی سرورانگیز تسبیحات علی (ع)، گوش جانها را بنوازد و در جای جای جهان طنین اندازد».

       من ا... التّوفیق

        زهرا خلفی ـ عضو هیأت علمی

                                                                   دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول

ندا زرعی کارمند دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول

باسمه تعالی

اندیشه ی شیعی و جهانی شدن حکومت اسلامی

مقدّمه :

یکی از مفاهیمی که همان ابتدا در ارتباط با مهدویّت و ظهور منجی موعود پدید آمد و در شمار عقاید دینی بسیاری از شیعیان قرار گرفت، مفهوم «حکومت واحد جهانی» است. بر اساس این عقیده با ظهور امام غایب، اسلام به عنوان تنها دین حق الاهی و کامل دارای شریعت جامع، مقبول همگان خواهد شد. ستمگران از مسند قدرت به زیر کشیده می شوند، حکومت جهانی اسلام به رهبری مستقیم واپسین امام معصوم و عادل برپا خواهد شد و عدالت بر بنیاد دیانت و اخلاق در مقیاسی جهانی اجرا می گردد.

اعتقاد به مهدویّت و ظهور منجی دادگستر و جهانی ناگزیر به چیرگی اسلام بر تمامی ادیان و مکاتب و ایدئولوژی ها و استیلا بر جبّاران و فرمان روایان غیر الاهی و در نهایت تأسیس حکومت جهانی می انجامد، به ویژه اگر از منظر شیعی به تاریخ بنگریم، ظهور مهدی خاص و شناخته شده و در عین حال غایب از انظار و تشکیل حکومت حق و عدالت گستر اجتناب ناپذیر خواهد بود.

این تحقیق در پی آن است که اندیشه ی شیعی را در مورد جهانی شدن حکومت اسلامی بر اساس تفکّر قرآنی، دیدگاه پیامبر اسلام (ص) و ائمّه اطهار و امام راحل خمینی کبیر (ره) مورد بررسی قرار دهد.

باسمه تعالی

امنیّت پایدار و آرامش روانی جامعه در قرآن

مقدّمه

رهنمودهای صحیفه ی سرمه ی حق تسلّی بخش روح تمامی انسانهایی است که شراب «فالهَمَها فجورها و تقواها» نوشیده اند و آنانی که به تزکیه نفس پرداخته اند، رستگار و کسانی که پلیدی و پلشتی را به جان خریدند زیان کارند. قرآن مشوّق انسانهایی است که با «تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصّبر» دیگران را به ایمان و عمل صالح سفارش کردند و از مفاسد و انحرافات باز داشتند. کلام کریم الهی کسانی را که با اهرم نیرومند نهی از منکر برای ریشه کن کردن فساد در جامعه کوشیده اند و با تذکّر و تنبّه و توجّه، مردم را به حال خود وانگذاشتند و در برابر کژیهای جامعه با هشدار و اعتراض، مخالفت خود را ابراز داشتند، مورد تحسین و تمجید قرار می دهد. واژه های والاگوهر قرآن، امر به معروف و نهی از منکر را یک تکلیف عمومی و نظارت همگانی برای افراد اجتماع می داند که این تکلیف همچون دستگاهی پالائیده عمل نموده و موجبات برپایی واجبات، امنیّت پایدار و آرامش و آسایش روانی جامعه را فراهم می سازد. اگر این دو وظیفه تعطیل گردد، فساد اخلاقی و اجتماعی و انحرافات دیگر از هر سو به سوی جامعه سرازیر خواهد شد و همچون خوره در تار و پود روح انسانها رسوخ نموده، آنان را فرسوده و از درون می پوساند.

قرآن با شیوه های شگفت انگیز خود انسانها را به سمت و سوی سجایای حسنه سوق می دهد و آنان را که با ایثار و فداکاری در بیدار ساختن جهانیان با صبر جمیل مشفقانه تلاش می کنند، می ستاید. جامعه ای روی آرامش را خواهد دید که افرادش با فرهنگِ «به تو چه و به من چه» بیگانه باشند و با روحیّه شجاعت و جانبازی و توکّل و جرأت، به بهترین وجه، مسؤولیّت دو فریضه ی خطیر و عظیم امر به معروف و نهی از منکر را ایفا نمایند. بنابراین نقش کلیدی مجاهدان سلحشور امر به معروف و نهی از منکر در اصلاح جامعه بسیار مؤثّر و نافذ و در امنیّت پایدار جامعه تأثیری ریشه ای و بنیادین را دارا می باشد.

با توجّه به اینکه امنیّت پایدار و آرامش روانی منوط به اجرای این دو مسؤولیّت اساسی و بسیار وسیع می باشد، اهداف این تحقیق را که پژوهشی در آیات کتاب الهی دربارة امر به معروف و نهی از منکر است بیان داشته، آنها را بررسی می نماییم. لازم به ذکر است که در تفسیر آیات از تفسیر نور حاج شیخ محسن قرائتی بهره می جوییم.

مقدّمه :

شناخت ارزش ها و ضدارزش های زندگی و تدّبر در مورد امور و جریانهای جهان یکی از برجسته ترین شگردهایی است که انسان را در نیل به آرمانهای مطلوب و دست یابی به موفّقیّت ها و پیروزیها یاری می دهد. شناخت اشخاص و میزان صلاحیّت آنان و تمایز حق و  ناحق لزوم زیرکی و فراست خاصّی را ایجاب می کند، زیرا میان حق و باطل فاصله ای بیش نیست که گاهی اوقات چهرۀ باطل آن چنان زراندوده می گردد و با نقاب ریا و تظاهر پوشیده می شود و حق به جانب می نماید که تشخیص آن از حق بسی دشوار است به نحوی که ممکن است حتّی فرد عالم را از مسیر حقیقت دور ساخته و فریب دهد. ممکن است با اشتباه درباره ی افراد و اشخاص و با نشناختن آنان، با نام حق به سود باطل عمل شود.

ای بسا ابلیس آدم رو که هست            پس به هر دستی نباید داد دست

و این علیست که سره را از ناسره می شناسد و چونان زرگری طلا را از مطلّا تمیز می دهد. اوست که خشکه مقدّسان و مقدّس نمایان و پیمان شکنان و دنیاطلبان شکم پرست را باز می شناسد و با خون دل در ظرف چهار سال با این سه فرقه
می جنگد تا روش انحرافی آنان، پرورشی صحیح تلقّی نشود و به دست گمراه
کننده ی آنان سنّتی برای آیندگان نباشد، و اگر کشته نمی شد، آن قدر با آنان مبارزه می کرد تا بینی همه ی گردن کشان و مرتدان را به خاک مذلّت بمالد و دین را بر اساس محکمی استوار سازد.

باسمه تعالي

الگوهاي رفتاري و اخلاقي از ديدگاه قرآن و پيامبر اكرم (ص)

با روي كرد اصلاح الگوي مصرف

آیات ناب قرآن که ره توشه ی راه کمال و سعادت و دستمایه ی صعود انسانها به قُلّه ی رفیع حق می باشد، در مورد اصلاح الگوی مصرف با بیانی مستدل و دلنشین این مسأله را مطرح و در گسترۀ آن سخن رانده است. طریقه ی بصیرت و هدایت از نگاه قرآن همان راه اعتدالی است که از اسرافها و افراطها که سبب سقوط انسانها در گرداب گناه است، جلوگیری کرده و آنان را به سرمنزل حقیقت می رساند. کلام وحی الهی با صراحت اعلام می دارد که خدا اسراف کنندگان را دوست ندارد و آنان را برادر شیطان معرّفی کرده و به عذاب شدید انذار می دهد.

دین مقدّس اسلام در مورد حُسن خلق و اصلاح نفس دستورهای محکم و مؤکّد صادر کرده است. پیامبر جلیل القدر اسلام که اسوه و نمونه ی انسانی کامل با تمامی خصوصیّات شایسته بود، هدف از بعثت و قیام الهی خویش را تکمیل خصلت های حسنه معرّفی می کند و می فرماید : «بُعِثتُ لِاُتَمِّمَ مَکارِمَ الاَخلاقِ».

تأکید فوق العاده اسلام بر تحصیل فضایل و کمالات اخلاقی، به وضوح از آیات و روایات و معارف اسلامی مشهود است. تعالیم اسلامی بر پایه ی کسب کمالات روحانی و سازندگی افراد و دوری از رذایل اخلاقی قرار دارد. مکتب آسمانی اسلام برای جزیی ترین امر زندگی هم راهکارهای وسیع و دقیق در نظر گرفته و هیچ امری از امور زندگی انسان از دایره ی دستورهای آسمانی خارج نیست. این امر نشان گر توجّه شریعت اسلام به آثار رفتارها، گفتارها، کردارها و حتّی منویّات قلبی انسان است. نظام تربیتی اسلام همه جانبه و تحت کنترل و مراقبت بوده و به شهادت عقل و تجربه، از آبشخور دانش نامتناهی الهی سیراب و بهره مند گردیده است.

سیرۀ پيامبر اكرم (ص) در اصلاح الگوی مصرف، اسوه و الگویی ارزشمند جهت پیشبرد کشور اسلامی ایران به سوی دست یابی به قلّه های رفیع عزّت و تعالی است. موج اشرافی گری و
تجمّل گرایی را محو و خنثی و اعتدال و میانه روی را که صراطی مستقیم و راستین است، شکوفا و پویا برقرار می کند. حرکت بر مدار میانه روی که اصل و عصاره ی حرکت پيامبر (ص) ما در تمامی زمینه های زندگیست، نمونه ی عینی الگوی آرمانی و ایده آل برای تمامی انسانهاست. برترین شرافت که خودداری از تبذیر و اسراف است و انسانها را از روی کرد به تجمّلات و زراندودهای زندگی در مسیر اعتدال که سبب سربلندی و رستگاری است، سوق می دهد، همان شیوه ی شکوهمند قرآن مجيد و  زندگي انسان كاملي همچون پيامبر اكرم (ص) است که الگوی تمامی عیّاری برای پیشرفت بشریّت است و از سقوط آنان در گرداب گناه جلوگیری می کند.

مکتب قرآن و پیامبر اسلام (ص) و سایر امامان، مکتبی حق محورانه و حق طلبانه است که بر پایه ی بینایی و بیداردلی است. مکتبی است برافراشته بر قلّه ی کرامت مندی و عزّت انسانهای حقیقت جو که تشنگان چشمه ی مکارم  اخلاقی را سیراب می نماید و همگان باید دنباله روی آن جانشینان راستین الهی باشند.